Proje Modülleri

1. Piping and Instrumentation Diagrams ( P&lD ) 
    Borulama ve Enstrümantasyon Diyagramları

   Bu diyagramlar kimi zaman proses akıs diyagramı adı ile de anılır ancak doğru tanımlama P&ID’dir. Uluslararası platformda en çok kabul gören P&ID hazırlama standardı ISA (lnstrument Society of Amenca) tarafından yayınlanmıs standartlardır. P&ID, tanımlanan proses üzerindeki tüm ekipmanlar ile birlikte mekanik borulama ve ölçü kontrol cihazlarının birlikte gösterildiği projelerdir.
Kullanılan çesitli semboller ve ölçü kontrol cihazlarının etiketler ve harfler ile ifadesi, sistemi olusturan tüm elemanları gösterebildiği gibi buna ek olarak kontrol mantığı ve sinyalizasyon iliskilerini de sematik olarak açıklar. Bir sistemin yapısı ve ölçü kontrol sisteminin iyi bir sekilde anlatımı için P&ID’lerin mutlaka ISA standartlarına uygun bir sekilde hazırlanmıs olması gerekir.
Kulaktan duyma ve standartlara göre iyi ifade edilmemis bir P&ID, yorumlayan kisiyi çok değisik islere ve ölçü cihazlarına sürükleyebilir.


2. lnstrument List (lndex)
    Enstrüman Listesi

  Ölçü kontrol cihazlarının saha ve pano cihazları dahil olmak üzere tümünün sistemi olusturan üniteler bazında listelenmesidir. Enstrüman listelerinin birinci kolonunda enstrümanın PID üzerindeki etiketi bulunur. Bir enstrüman listesinin diğer kolonları projeyi takip eden mühendislik pratiğine göre gelistirilebilir. Bunlar. PIO no, enstrümanın tanımı, bulunduğu servis, model numarası,imalatçı firma vs. olabilir. Bazen hazırlanan çok detaylı bir çizelge ile kolonlardaki açıklamalar enstrümanın teknik bilgi sayfalarının numaraları, siparis numaraları, üreticinin teslim tarihi, enstrümanın montaj detay proje numarası, enstrümanın bulunduğu boru izometrik proje numarası gibi tüm detaylar verilebilir.Enstrüman listesi, tüm cihazların üzerinde fikir sahibi olmak ve bir fihrist gibi bizi detaylara
ulastırabilecek listelerdir ve bir sistemin içinde dolasım açısından çok önemlidir.


3. lnstrument Data Sheet 
    Enstrüman Bilgi Sayfası

 Bir ölçü kontrol cihazının bilgi sayfası o cihazın bulunduğu prosesin ve kendisinin sorgulanarak ifade edildiği tam anlamı ile bir kimlik belgesidir.Kimliksiz ölçü kontrol cihazı olamayacağı gibi, cihazın bulunduğu prosesin ölçülen parametresinin bu cihaz için sorgulanması temel sartlardan birisidir. Bunun yanında enstrümanın fiziksel özellikleri ve tüm aksesuarların tanımı da bilgi sayfasında bulundurulur. Bilgi sayfalarının projenin ilk adımlarında
hazırlanması bu cihazın doğru bir sekilde siparis edilmesi için de gereklidir. Yanlıs
siparis edilen enstrüman en pahalı olandır.


4.lnstrument Technical Information and lnstruction Manuals 
   Enstrüman Teknik Bilgileri ve El Kitapları

 Ölçü kontrol cihazlarının seçimi sistemler üzerindeki uygulanabilirliği, teknik özellikleri, elektrik bağlantı detayları, montaj detayları, kalibrasyon ve devreye alma prosedürleri, arıza arama teknikleri, imalatçı firmalar tarafından hazırlanan teknik bilgi sayfalarında ve el kitaplarında bulunur. Bu kitapları okuma alıskanlığı edinmek ve cihazlar birbirine benzese de farklı üreticilerin detaylarını incelemek gerekmektedir. Enstrüman bilgi sayfası olustururken, montaj detayı hazırlarken, pano elektrik bağlantı diyagramlarını hazırlarken, kalibrasyon sırasında bu kitaplar temel referans teskil ederler. Đyi bir kütüphane olusturmak enstrümantasyon için çok gereklidir ve iyi mühendislik pratikleri
içinde yer alır. Ölçü kontrol cihazlarının, üretici firma alfabetik sıra ile tasnif edilmesi herhangi bir zaman süreci içinde ilgili cihazın detaylarına erişebilmek açısından faydalı olmaktadır.


5. lnstrument Modelling 
    Enstrümanın Seçimi ve Modelleme

 Ölçü kontrol cihazlarının seçimi kritik bir süreç olup proses kontrol konusunda gelismis tecrübe ve kültür birikimi gerektirmektedir. Genel olarak üretici firmalar ürettikleri cihazların model seçimi ile ilgili belirti bir disiplin içinde modeli olusturan hart ve sayı sistemleri kullanırlar.
Seçilen cihazın tipine göre temel bir model isminin yanında çesitli uzantılar ile çalısma gerilimi, giris sinyali tipi, çıkıs sinyali tipi,elektrik kablo bağlantısı ölçüsü, proses bağlantısı ölçüsü, proses ile temas halinde olan aksam, ölçü aralığı, montaj aksesuarları gibi özellikler model numarasının içinde ifade edilirler. Bir model numarasını yorumlamak için üretici firmanın katalogundaki modelleme
bölümü mutlaka incelenmelidir, Doğru siparis için modelleme çok dikkatli yapılmalıdır ve enstrüman bilgi sayfasına islenmelidir.


6. lnstrument Requsition and Purchase Order Forms 
    Enstrüman İhtiyaç ve Siparis Formları

 Her sipariş gibi ölçü kontrol cihazlarının da belirli bir format ile ihtiyaç durumunun belirtilmesi, bu ihtiyaç formuna mutlaka temel enstrüman bilgi sayfasının eklenmesi, teklifler alındıktan sonra bu bilgi sayfasına göre değerlendirme yapılması ve sipariş formuna geçilmesi gerekmektedir. Satın alınacak Enstrüman standart ve daha önce sürekli
alınan bir tip olsa bile aynı yöntem ile satın alma prosedürlerinin takip edilmesi çok faydalı olacaktır. Ölçü kontrol cihazı teslim alındıktan sonra kabul testleri sırasında yine enstrüman bilgi sayfasına göre kontrol
edilmesi olabilecek problemleri önceden gidermektedir. Farklı bir model numarası uzantısı, eksik bir etiket, küçük bir hasar tespiti, malzeme uyumluluğu gibi detaylar bir sistem içindeki bazen yüzlerce enstrüman için devreye almada gecikme ve üretim kaybı demektir.


7. lnstrument lnstallation Details (Hook up)
    Enstrüman Montaj Detayı

 Ölçü kontrol cihazları uygulandıkları prosesler üzerindeki insai ve mekanik yapılar üzerine monte edilirler. Bazı enstrümanlar borular, tanklar üzerine bazıları ise beton hazneler ve havuzlar üzerine monte edilebilirler. Bazen de bir ekipmanın parçası olarak ekipman üzerinde veya ekipmandan ayrı bir sekilde sahada monte edilmek üzere organize edilirler. Her bir ölçü kontrol cihazının uygulama pratiğine göre bir montaj detayına ihtiyacı vardır. Bu detaylar bir insaat detayının üzerinde veya bir mekanik borulama izometriğinin üst detayı olarak montaj yapacak kisilere açıklanmalıdır. Enstrü-manların proses borulamasına veya insai yapılarına veya ekipmanlar üzerine mekanik olarak
nasıl bağlanacağı “Enstrüman Montaj Detayları ile ifade edilir. Enstrüman montajı için gerekli olabilecek her türlü saport, fitings, boru (tubing) ve özel vanalar gibi malzemeler, bu detaylar üzerinde adetleri ve tipleri ile listelenirler ve bir izometrik seklinde çizilerek montajı yapacak kisilere yol gösterirler.
Bazı ölçme ve kontrol elemanları (manyetik akısmetreler, kontrol vanaları vb gibi) boru devamı veya tank aksesuarı olarak boru montörleri veya mekanik montörler tarafından boru izometriklerine veya tank imalat detaylarına göre monte edilirler ancak Enstrüman Mekanik Montaj uzmanları bu enstrümanların doğru bir sekilde doğru yere monte edilmesinden hala sorumludurlar.
Enstrüman montaj detayları doğru ölçüm yapma adına içinde bulundurduğu tüm
montaj malzemeleri tanımları ile birlikte kaçınılmaz bir proje modülüdür.


8. Instrument Location Diagrams
    Enstrüman Yerlesim Diyagramları

 Entegre bir tesiste sistemlerin içinde yer alan enstrümanların fiziksel yerlerini tanımlayan projelerdir. Alt yapısında borulama ve ekipman yerlesim projeleri ve kesitleri bulunur.
Enstrümanlar bu yapı üzerine P&ID sembolleri ile süperpoze edilirler. Büyük ve
karmasık sistemler içinde enstrümanların yerini bulma açısından montöre büyük kolaylık sağlarlar.


9. System Architecture 
    Sistem Mimarisi (Topolojik Diyagram)

 Kontrol sisteminin saha elemanı ilişkisinden ara birim elektronik pano modüllerine, haberleşme sistemi ile merkezi kontrol odası bilgisayar mimarisine kadar tüm sistemi ifade eden blok diyagramlardır. Bu diyagramlar üzerinde sistem ile ilgili her türlü makro yorum yapılabilir ve özellikle sistemler arasındaki haberleşme yapısı detaylı bir şekilde gösterilir. Genel sistem mimarisi üzerinde verilebilecek bazı ek bilgiler ile kontrol sistemi üst yapısındaki yazılım ve donanım bilgileri, dağıtılmış sinyal modüllerinin pano bilgileri, haberleşme
donanımı ile ilgili her türlü aksesuar ve kablolama detayları ile kullanıcıya açık bir fikir verir.


10. I/O List 
      Sinyal Giris Çıkıs Listesi

 Kontrol sisteminin sinyal modüllerini organize etmek ve kontrol sistemi alt yapısındaki PIC, DCS programları için enformasyon olusturma amacı ile sinyal tiplerine göre (analog-digital) tüm noktaların tanımlandığı bir çizelge
seklinde listedir. Bu listenin tasarımı sırasında olusturulabilecek detay kolonlarda, projenin nasıl bir PLC alt yapısı ile yapıldığına da bağlı olarak, programlama için data point adresi, data point tanımlaması, fiziksel olarak bu
noktanın bulunduğu sinyal modülünün slot ve kanal numarası, analog bilgiler üzerindeki alarm ve kilitleme set değerleri bilgileri verilebilir.
Bir sistemin olusturulması sırasında temel ve basit bir I/O listesi üzerinde anlasma sağlamak mühendislik yapan birim ile sistemi olusturan birim arasındaki gelecek problemleri ortadan kaldırır. Projenin detayları ve çözümü
sırasında bu listeyi gelistirmek her zaman mümkün olacaktır.


11. Control Description (scenario)
      Kontrol Senaryosu

 Bir kontrol sistemindeki her birimin yer aldığı modüler kumanda ve kontrol elemanlarının bir senaryo anlatımı ile somutlaştırılması bir programcının bas ödevi olmalıdır. Program yapan sistem mühendisleri şüphesiz kapasiteli ve akıllı kişilerdir ancak sonuçta sistemin gerekliliklerini temel anlamda ortaya
koyan otoriteler farklı kişilerdir. Bazı sistemler çok standart olup kumanda, kilitleme ve kontrol modülü çok bilinir, bununla birlikte sistem bütünlüğü içindeki takım çalısması sırasında proses kontrol sisteminin her bir ölçme ve her bir kumanda noktasının birbirine göre tanımlanması ve ilişkisi belirli bir senaryo formatında ifade edilmelidir ve programlama öncesinde imza altına
alınmalıdır.
Genel olarak senaryo formatında, kontrol sistemine gelen tüm analog ve digital
noktalar tanımlanır ve fiziksel çıkış noktalarının yanı sıra yazılım içinde tanımlanan dahili etken noktaların tümü açıklanır. Daha sonra bu noktaların ilişkisinin fiziki çıkışları nasıl aktive edeceği senaryo içinde açıkça anlatılır. Böyle bir senaryo ile programcı çok rahat bir sekilde PLC, SCADA, DCS lojik programlarını ve kontrol algoritmalarını geliştirebilir. Programcının yazdığı ile isletmenin beklentisi tam olarak birbirini karşılamalıdır, böyle bir anlaşmanın zemini tüm açıklığı ile yazılmış bir kontrol senaryosudur.


12. Loop Diagrams 
      Döngü Semaları

 Kontrol sistemleri proses üzerindeki açık veya kapalı döngü prensibinde sinyal
iliskisine sahiptir. Bu sinyallerin fiziksel olarak yerlerini de belirten döngü
semalarında temel bölgeler, Saha Enstrümanları, saha bağlantı kutusu veya
sinyal modülleri, merkezi kontrol odası ara birimleri, kontrol sistemi ve scada
fonksiyonlarıdır. Bu bölgelerdeki sinyalizasyon iliskisi ile bir prosesin ölçülen
değiskeni fiziki kablolama ve sinyal sartlandırma alt yapısı ile merkezi kontrol
cihazı veya software modülüne getirilir, merkezdeki set point değeri ve kontrol
fonksiyonu ile çıkıs sinyalinin durumuna karar verilerek sahadaki nihai elemana
gönderilir. Kapalı bir döngünün anlatımı olan bu ifadelerin çesitli semboller ile
sematik gösterimi olan döngü semaları kontrol devresi ile ilgili görsel ve ayrıntılı
bir fikir verir.


13. Cable Schedule and Terminal Wiring
      Diagram Kablo Listesi ve Terminal Diyagramları

 Kontrol sistemlerinin temel alt yapısında sinyalizasyon iletisimi için doğru bir
kablolama alt yapısı sarttır. Sinyallerin tipine göre kablo seçimi, kabloların ortak
karakterli sinyaller için çok damarlı hale getirilmesi. Montaj uygulaması sırasında
kabloların fiziksel ve elektromanyetik alanlara karsı korunarak monte edilmesi, tüm kabloların ayrıntılı bir numaralama sistemi içinde listelenmesi temel projelendirme standartlarından biridir. Kablo listelerinde kablonun numarası, tipi,
kesit, nereden nereye çekileceği, metrajı gibi detaylar bulunur. Uygulama sırasında kablo çekenler sadece bu liste ile kablo çekimini gerçeklestirebilirler.
Ayrıca kablo çekimlerinin bu liste üzerinden kontrol edilmesi iyi bir uygulama pratiği olacaktır. Kabloların hem saha elemanı üzerinde hem de panolardaki terminallere bağlantıları için verilen detaylar, terminal diyagramları adı
altında projelerde yer alır. Bu diyagramlarda saha tarafındaki enstrüman veya ekipmanın PID etiket numarası ile birlikte, ilgili terminal numaraları anılarak kablo ucunun bir tarafının tüm kablo damarları sayı ve renk kodları ile
gösterilir, pano tarafında ise terminal dizisi numarası, terminal numarası yine renk kodu veya damar numaraları ile eslestirilir. Kabloyu bağlayanlar için terminal bağlantı diyagramı hiçbir sürpriz yaratmayacak sekilde kolaylık sağlar..


14. Control Panel Wiring 
      Diagram Kontrol Panosu Projeleri

 Otomasyon sistemlerinin elektronik donanımının bulunduğu kontrol panellerinin imalatı için hazırlanması gereken kontrol panosu projeleri aynı zamanda isletmede son kullanıcının bakım ve arıza arama için kullandığı proje setleridir. Bir kontrol panelinin:
• Pano dıs görünüsü ve ölçüleri
• Pano yüzeyindeki görsel cihazların yerlesimi
• Pano içindeki komponentlerin yerlesimi

• Panonun enerji beslemesi
• Panonun devre bağlantı diyagramları 
• Panonun klemens bağlantı diyagramları
• Pano içinde bulunan tüm malzemelerin tanımlandığı ve siparis kodlarını da içeren malzeme listesi

gibi alt proje bölümleri Kontrol Panosu Proje setini oluşturur. Bir kontrol paneli
projesindeki pano içinde bulunan cihazların bağlantı detayları dışında arıza arama veya sökme - takma işlemleri sırasında kablo karışıklıklarını önlemek için her bir kablo üzerinde renk kodlaması veya numaralama bulunmalı ve bu numaralar projelerde görünmelidir.
Kontrol panelleri içinde bulunan PLC veya DCS sistemlerinin giriş çıkış sinyal
modülleri vidalı veya soketli bağlantıları tüm detayları ile belirli proje standartlarında diyagramlara aktarılmalıdır. Elektrik kumanda devrelerinin üzerindeki her türlü kontak ve gerilim seviyesi ilişkisi adreslenmeli ve proje sayfalan arasında belirli bir sistematikte kolay takip edilebilir olmalıdır. Bu amaçla çeşitli elektrik projeleri hazırlama yazılımları bulunmaktadır. Bu
yazılımlar adresleme hatalarını ortadan kaldırmakta ve çeşitli firmaların değişik
modellerdeki salt veya PLC malzemelerinin tüm bağlantı özellikleri yazılım içinde
bulunduğundan terminal numaralama problemleri ortadan kalkmaktadır.


15. lnstrument Calibration and Setting List
     Enstrüman Kalibrasyon ve Ayar Değerleri Listesi

 Proje için temin edilen ölçü kontrol cihazlarının, proses ve isletme sartlarına
uygun sekilde kalibre edilmesi ve bazı alarm ve kilitleme fonksiyonları için gerekli ayar noktalarının daha proje safhasında tespit edilmesi gerekmektedir. Bir basınç anahtarının basınç yükselirken mi veya düserken mi kontak hareketi ile belirlenen görevi yerine getireceği ve bu değerlerin ne olduğunun tanımlanması bir indeks ile proje sayfası olarak yayınlanması gerekli ve faydalıdır.
Analog bir sinyal üzerinde çok düsük LL’,düsük L’, yüksek H, çok yüksek HHI over
range’, under range’ gibi temel nokta tanımları her sistemde gereklidir. Bu noktaların isletmeye yönelik tanımlanması ve Enstrüman Kalibrasyon ve Ayar değerleri listesinde yer alması SCADA programlaması, cihaz konfigürasyonu ve kalibrasyonu islemlerini çok kolaylastıracaktır.


16. lnstrument Calibration and Configuration Data Sheet 
     Enstrüman Kalibrasyon ve Konfigürasyon Bilgi Sayfası

 Günümüzdeki çoğu saha ölçü cihazları veya pano cihazları mikroişlemciye sahip ve yardımcı bir terminal veya kendisi üzerindeki bir tus takımı ile konfigüre edilebilen cihazlardır. Cihazların çesitli proseslerde çesitli amaçlar için kullanılabilmesi için farklı seçenekler için konfigüre edilebilirler. Spesifik konfigürasyonun bir bilgi sayfası üzerinde kayıt altına alınması, cihazın değistirilmesi, bakımı gibi islemler sonrasında tekrar aynı bilgileri cihaza yükleme asamasında çok yardımcı olacak ve o proseste optimize edilmis cihazın yine uyumlu çalısmasını sağlayacaktır. Cihazları üreten firmalar tarafından genellikle bu tip konfigürasyon bilgi sayfaları örnekleri, bir form halinde kataloglarında fabrika değerleri ile verilmektedir. Buna benzer formların üretilmesi ve uygulanan proses için yapılan konfigürasyonun bu forma islenmesi
ile bilgi sayfası hazırlanması kolay ve projelendirme açısından yeterli bir yöntem
olacaktır.


17. Communication of the Systems
      Sistemlerin Haberlesme Dokümanları

 Proses kontrol sistemlerinde çoğu zaman tek firmanın değil, birkaç firmanın ekipmanları üzerinde birkaç çesit kontrol sistemi veya cihazı bulunabilir. Merkezi bir SCADA veya DCS sisteminin tanınmıs bir çok firmanın ürettiği alt kontrol elemanları ile (PLC’ler,kontrol cihazları) endüstride çokça kullanılan modbus, profibus, gibi haberlesme protokollerini kullanarak haberlesmesi mümkündür.
Kullanılan protokol ne olursa olsun haberlesilecek PLC veya diğer sistemin o
protokolde yazılmıs bir haberlesme listesinin bulunması ve bu listedeki adresler üzerinden her iki taraflı haberlesme yapılması gerekmektedir. Birbirini tanımayan adresler haberlesme protokolü belirlenmis olmasına rağmen problem teskil eder. Projelendirme sırasında belirlenen bir protokol için haberlesilecek tüm değisken ve parametrelerin protokol adresi ile listelendiği bir doküman yayınlamak
haberlesme için çok gereklidir.


18. lnstrument lnstallation Status Card
      Enstrümantasyon Montaj Takip Kartı

 Bir projenin ölçü kontrol sisteminin montajını takip etmek birkaç asamada, ölçü
kontrol cihazlarının dısındaki baska sistemleri de sorgulamak ile mümkün
olabilir. Montaj takibinin belirli bir sıralama ve her bir cihazın durumunu sorgulamak için bir montaj takip kartı kullanmak çok faydalı olacaktır. Bu kartın üzerinde: Tasarım ve projelendirme dokümanlarının incelenmesi insaat detaylarını inceleme Mekanik detaylarda ekipman veya tank incelemesi
Mekanik detaylarda borulama ve izometriklerin incelenmesi Enstrüman
montaj detayları ve proses hook up incelenmesi Kalibrasyon testler sonrasında
devreye almaya hazır hale getirme. Enstrüman montaj takip kartı ile yukarıdaki
incelemelerin yapılması montaj sırasındaki birçok olası problemi önceden uyarı ile ortadan kaldırır.